راهنمای جامع آشنایی و درمان کودکان بیش فعال

بیش فعالی یا اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یکی از رایج‌ترین اختلالات عصبی-رشدی است که معمولاً در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال بر توانایی فرد برای تمرکز، مدیریت رفتارهای تکانشی و کنترل سطح فعالیت بدنی تأثیر می‌گذارد.

انواع بیش فعالی:

1. نوع بی‌توجهی غالب

   این نوع بیشتر با مشکل در توجه و تمرکز شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این نوع ممکن است در موارد زیر مشکل داشته باشند:

   • تمرکز بر روی وظایف یا فعالیت‌ها، به ویژه فعالیت‌های طولانی مدت یا کم‌تحرک.
   • پیگیری و به اتمام رساندن وظایف.
   • سازماندهی کارها و مدیریت زمان.
   • به نظر می‌رسد که آن‌ها به دستورات توجه نمی‌کنند یا فراموش می‌کنند.
   • غالباً اشیاء مهم مانند دفترچه، کلید، و وسایل مدرسه را گم می‌کنند.

2. نوع بیش فعالی-تکانشگری غالب:

   این نوع با رفتارهای بیش فعال و تکانشی شناخته می‌شود، مانند:

   • ناتوانی در نشستن در یک مکان برای مدت طولانی.
   • صحبت کردن بیش از حد یا عدم توانایی در انتظار نوبت.
   • پریدن وسط صحبت دیگران یا انجام کارها بدون فکر قبلی.
   • داشتن مشکل در حفظ آرامش در مکان‌های عمومی یا موقعیت‌های اجتماعی.

3. نوع ترکیبی:

   در این نوع، فرد ترکیبی از علائم هر دو نوع بی‌توجهی و بیش فعالی-تکانشگری را نشان می‌دهد. این نوع معمولاً شایع‌ترین نوع ADHD است و اغلب نیاز به درمان‌های چندجانبه دارد.

علل بیش فعالی:

علت دقیق ADHD هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که این اختلال می‌تواند ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و عصبی باشد:

• ژنتیک: مطالعات نشان داده‌اند که ADHD می‌تواند در خانواده‌ها ارثی باشد. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادرها به این اختلال مبتلا باشد، احتمال ابتلای سایر اعضای خانواده بیشتر است.
• عوامل محیطی: مواجهه با مواد سمی مانند سرب در دوران کودکی، یا قرار گرفتن در معرض سموم مختلف در دوران بارداری (مانند سیگار، الکل و مواد مخدر) می‌تواند خطر ابتلا به ADHD را افزایش دهد.
• ساختار مغز و عملکرد آن: تحقیقات نشان می‌دهد که در برخی از نواحی مغز کودکان مبتلا به ADHD، تفاوت‌هایی در اندازه، ساختار و فعالیت وجود دارد. نواحی خاصی از مغز که با کنترل توجه و تصمیم‌گیری مرتبط هستند، ممکن است به درستی عمل نکنند.
• عوامل پیش از تولد: نارسایی‌های دوران بارداری، استرس زیاد مادر، تغذیه نامناسب، و عفونت‌های پیش از تولد ممکن است خطر بروز ADHD را افزایش دهند.

نحوه تشخیص بیش فعالی:

تشخیص ADHD یک فرآیند چند مرحله‌ای است و معمولاً شامل ارزیابی‌های دقیق از سوی متخصصان بهداشت روان، مانند روانپزشکان و روانشناسان، می‌شود:

1. مصاحبه‌های بالینی: متخصص با والدین، معلمان و خود کودک مصاحبه می‌کند تا تاریخچه رفتاری، تحصیلی و اجتماعی او را بررسی کند.
2. پرسشنامه‌های استاندارد: استفاده از ابزارهای سنجش و پرسشنامه‌های استاندارد مانند مقیاس‌های ارزیابی ADHD (مانند مقیاس‌های Conners یا Vanderbilt) برای ارزیابی علائم.
3. مشاهده مستقیم: مشاهده رفتار کودک در محیط‌های مختلف، از جمله خانه و مدرسه، برای درک بهتر از شدت و نوع علائم.
4. ارزیابی پزشکی کامل: برای حذف سایر علل احتمالی علائم مانند مشکلات شنوایی، بینایی، تیروئید یا اختلالات عصبی.

آیا امکان جلوگیری از این اختلال وجود دارد؟

هیچ راه قطعی برای جلوگیری از ADHD وجود ندارد، با این حال، برخی اقدامات می‌توانند به کاهش خطر بروز این اختلال کمک کنند:

• جلوگیری از مواجهه با مواد سمی: پرهیز از مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر در دوران بارداری.
• محیط سالم برای رشد کودک: ایجاد محیطی آرام، پایدار و بدون استرس برای کودک.
• رعایت تغذیه سالم: مصرف مواد مغذی مناسب در دوران بارداری.
• پیشگیری از عفونت‌ها: مراقبت از بارداری برای جلوگیری از عفونت‌های دوران بارداری.

روش‌های درمان ADHD:

درمان ADHD معمولاً شامل یک رویکرد چندگانه است که ترکیبی از داروها، روان‌درمانی، و درمان‌های حمایتی را شامل می‌شود. درمان کودکان بیش فعال باید تحت نظر و آموزش متخصصین این حیطه انجام گیرد تا منجر به ناهنجاری ها و مشکلات بیشتر نگردد. از بهترین مراکزی که خانواده ها برای دریافت مشاوره و درمان کودک خود می توانند به آن مراجعه نمایند، کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی وارش در شهر پرند می باشد . در کلینیک وارش پرند پس از ارزیابی حرفه ای کودک درمان های مناسب تجویز و اجرا می شود این  درمان ها شامل موارد زیر است:

1. دارودرمانی

   دو نوع اصلی داروها برای درمان ADHD استفاده می‌شود:

   • محرک‌های مغزی (Stimulants): مانند متیل‌فنیدیت (ریتالین) و آمفتامین (اددرال). این داروها معمولاً به عنوان اولین خط درمان تجویز می‌شوند و در بسیاری از موارد مؤثرند.
   • داروهای غیرمحرک (Non-Stimulants): مانند آتوموکستین (استراترا) و گوانفاسین. این داروها برای افرادی که به محرک‌ها پاسخ نمی‌دهند یا نمی‌توانند آن‌ها را تحمل کنند استفاده می‌شوند.

2. روان‌درمانی (Psychotherapy):

   • درمان شناختی-رفتاری (CBT): به کودکان و بزرگسالان کمک می‌کند تا افکار و رفتارهای منفی را شناسایی و تغییر دهند.
   • درمان‌های رفتاری: شامل تقویت مثبت، استفاده از سیستم‌های پاداش و ایجاد ساختارهای روزمره برای کاهش رفتارهای نامطلوب.

3. کاردرمانی (Occupational Therapy):

   • نقش کاردرمانی: کمک به بهبود مهارت‌های روزمره زندگی، هماهنگی حرکتی، و مهارت‌های اجرایی. این روش می‌تواند به افزایش تمرکز، کاهش تکانشگری، و بهبود رفتارهای اجتماعی کمک کند.

4. گفتاردرمانی (Speech Therapy):

   • نقش گفتاردرمانی: به بهبود مهارت‌های زبانی، ارتباطی، و اجتماعی کمک می‌کند. این روش به ویژه برای کودکانی که مشکل در بیان خود یا درک دستورات دارند مفید است.

5. نورو فیدبک (Neurofeedback):

   • موثر بودن نورو فیدبک: این روش به افراد کمک می‌کند تا مغز خود را برای بهبود تمرکز و کاهش رفتارهای تکانشی آموزش دهند.

نقش تغذیه در درمان یا پیشگیری ADHD:

تغذیه مناسب می‌تواند نقش مهمی در مدیریت و درمان ADHD داشته باشد:

• مصرف اسیدهای چرب امگا-۳: مانند ماهی‌های چرب (سالمون، ساردین) و مغزها. این مواد می‌توانند به بهبود عملکرد مغز و کاهش علائم ADHD کمک کنند.
• پرهیز از مواد افزودنی، شکر، و رنگ‌های مصنوعی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که حذف این مواد از رژیم غذایی می‌تواند به کاهش علائم کمک کند، اگرچه نتایج متناقض بوده است.
• مکمل‌های غذایی: مصرف مکمل‌هایی مانند آهن، روی، و منیزیم نیز ممکن است برای برخی افراد مفید باشد، به ویژه در صورتی که کمبودهای غذایی داشته باشند.

نقش کاردرمانی در درمان این اختلال:

کاردرمانی به کودکان با ADHD کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی، هماهنگی، و مهارت‌های روزمره زندگی را بهبود بخشند. این روش شامل:

• بهبود مهارت‌های اجرایی: مانند مدیریت زمان، سازماندهی کارها، و پیگیری وظایف.
• تکنیک‌های تنظیم حسی: برای کمک به کودکانی که به شدت به تحریکات حسی پاسخ می‌دهند یا نمی‌توانند محرک‌های خارجی را فیلتر کنند.
• آموزش فعالیت‌های روزانه: مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن، و بهداشت شخصی.

نقش گفتاردرمانی در درمان این اختلال:

گفتاردرمانی می‌تواند به بهبود مهارت‌های ارتباطی، زبان‌شناختی، و مشکلات اجتماعی مرتبط با ADHD کمک کند. این شامل:

• آموزش مهارت‌های زبان و تلفظ: برای کودکانی که در تلفظ صحیح یا استفاده از زبان مشکل دارند.
• تکنیک‌های ارتباطی: مانند آموزش مهارت‌های گفتگو، گوش دادن فعال، و تعاملات اجتماعی مؤثر.

سایر روش‌های درمانی:

• نورو فیدبک: روش نورو فیدبک با استفاده از تکنولوژی‌های الکتروانسفالوگرافی (EEG) به آموزش مغز برای کنترل بهتر تمرکز و کاهش رفتارهای تکانشی کمک می‌کند. این روش هنوز در مرحله تحقیقاتی است و اثربخشی آن به طور کامل تایید نشده است.
• دارودرمانی: داروهای ADHD به کاهش علائم کمک می‌کنند، اما ممکن است عوارض جانبی مانند کاهش اشتها، مشکلات خواب، افزایش اضطراب و نوسانات خلقی داشته باشند. انتخاب دارو و دوز مناسب نیاز به مشورت با پزشک دارد و باید به دقت تحت نظر باشد.

در کنار درمانها همراهی و همکاری والدین و خانواده ها بسیار ضروری و مهم است. تا روند درمان به بهترین شکل طی شود.